Een gat in de kosmos

Misschien zit er wel een gat in de kosmos bij Elshof. Of een of andere trap naar boven. Weet ik veel. Het is in ieder geval een omgeving die noodt tot nadenken. Al kan dat natuurlijk ook gewoon toeval zijn, want zo vaak fiets ik daar niet. Hoe dan ook, net als eerder kwamen ze weer bij Tempelberg (misschien is het die naam wel, in combinatie met mijn brein en verder niks), die gedachten. En zoals zo vaak gingen ze weer over de ontvankelijkheid voor het onvatbare. En over atheïsme (waarschijnlijk omdat mijn vriend Reinier daar onlangs een paar postjes aan heeft gewijd op zijn blog).
Atheïsme is studeerkamerwijsheid, dacht ik, terwijl ik de pedalen zinloos en vermoedelijk ook redeloos rond trapte. Volgens mij bestaan er geen niet-intellectuele, niet-Westerse atheïsten. En dat is veelzeggend. (Ik las laatst in National Geographic wel een verhaal over de laatste jager-verzamelaars in Tanzania, die volgens de auteur nauwelijks geïnteresseerd waren in religie of andere spirituele zaken. Maar ik vermoed dat de schrijver met een Westers godsbeeld in zijn hoofd zat en de volstrekte vanzelfsprekendheid van hun sacrale ervaring van het alledaagse leven over het hoofd heeft gezien. De Roemeense godsdienstwetenschapper Mircea Eliade heeft daar trouwens een prachtige studie over geschreven: De magie van het alledaagse).
Voort pedalerend kwam ook de gedachte in me op dat atheïsme vooral een stedelijk fenomeen is dat floreert in koude klimaten. Opgesloten in de stad, opgesloten in huis, opgesloten in de rede, en een stevig slot op de deur naar ervaringen die je even doen opgaan in het universum, de kosmos, of wat voor naam je er ook aan wil geven (ontologische heelheid, vrede met het bestaan, zen, God, et cetera). In warme landen, waar het leven zich veel meer buiten en op straat afspeelt, doet niemand moeilijk over God, zelfs veel wetenschappers niet. Kijk maar naar de Latijnse landen.
Dus, daarom en derhalve het volgende vermoeden: atheïsten leven in een te beperkte wereld en zijn afgesneden van een wezenlijk deel van de menselijke ervaring. Ze zijn daardoor ergens hun ontvankelijkheid voor het onvatbare kwijtgeraakt. En ze zijn zichzelf, door de vrijwillige opsluiting in hun eigen geest, te belangrijk gaan vinden. In combinatie met een schromelijke overschatting van de redelijke vermogens van de mens, kan dat tot een naar soort fundamentalisme van de rede leiden (zoals je dat ziet bij mensen als Richard Dawkins en de filosoof Floris van den Berg, die vreemd genoeg de laatste tijd nogal hot is; er is overigens weinig rationeels aan dit bozige atheïsme, want een logisch doordenken van de evolutietheorie zou een mens ook via de beslotenheid van de studeerkamer in een koude, grimmige wereld, kunnen voeren naar het inzicht in onze beperktheid en nietigheid, maar dat gebeurt merkwaardig genoeg dus nooit).
Natuurlijk, ik generaliseer enorm. Maar toch denk ik dat er een kern van waarheid in deze gedachten zit (die overigens in rap tempo verdwenen toen ik na Heeten tegen de wind in naar het Noorden fietste en het heel erg koud kreeg). Als je niet buiten komt en niet meer in verwondering om je heen kunt kijken, als je de wijde blik bent kwijtgeraakt, dan zou je kunnen gaan denken dat de rede volstaat. En dan word je nooit geconfronteerd met het gat in de kosmos bij Elshof. Of het er nu is of niet.