Recensie DvhN: Paul Verhoeven

Vooruit, we gooien er ook een keertje een recensie op. Paul Verhoeven, 'Jezus van Nazaret'. Ik heb hem vier sterren gegeven, 't is maar dat u het weet:

In afwachting van het koninkrijk van God

Boek: Jezus van Nazaret. Auteur: Paul Verhoeven (in samenspraak met Rob van Scheers). Uitgeverij: Meulenhoff. Prijs: € 19.90 (288 blz.).

Jezus was een briljante, revolutionaire, joodse sekteleider die door zijn militante opvattingen in conflict kwam met de autoriteiten in Palestina, wat hij met de dood moest bekopen. Kort samengevat is dat het beeld van de historische Jezus dat Paul Verhoeven in het boek Jezus van Nazaret schetst. De regisseur van films als Spetters en Basic Instinct heeft in zijn biografie de informatie die over Jezus te vinden is in de Bijbel en enkele historische bronnen (Flavius Josephus, Celsus) gestript van wat hij politieke en christelijke ’spin’ noemt: de goddelijke, anti-politieke saus (en chronologie) die de evangelisten en de kerk over Jezus’ levensverhaal hebben gegoten.
Verhoeven (70) is al zijn hele leven gefascineerd door Jezus. Na een korte maar heftige ervaring bij de Pinkstergemeente nam hij in 1966 afscheid van de goddelijke Jezus, waarna hij op zoek ging naar de historische persoon die achter hem schuilgaat. Het resultaat van die jarenlange zoektocht mag er wezen. Jezus van Nazaret is een fascinerend boek dat, hoe speculatief ook, verrassende perspectieven op de figuur van Jezus biedt. In de publiciteit rond het boek is Verhoevens Jezus neerzet als een scheten latende drinkebroer, die ter wereld kwam nadat Maria tijdens de joodse opstand in Galilea van 4 v.C. verkracht was door een Romeinse soldaat. Maar dat is zeker niet het meest interessante dat Verhoeven over Jezus te melden heeft.
Volgens Verhoeven was Jezus een timmerman met organisatietalent die rond zijn dertigste een volgeling werd van Johannes de Doper. Na de tempelreiniging – die Verhoeven vlak na Jezus’ doop plaatst – kwam het tot een breuk met Johannes en zette Jezus zijn eigen doperse beweging op. Nadat Johannes was gearresteerd, vluchtte Jezus de woestijn in waar zich een enorme ommekeer in zijn denken voltrok. Toen hij terugkeerde begon hij zijn prediking, waarbij hij zelden lang op één plek bleef, omdat hij constant op de vlucht was voor de autoriteiten.
Volgens Verhoeven was Jezus’ centrale boodschap dat het koninkrijk Gods nabij was. De christelijke leer focust op de dood van Jezus en de opstanding, maar dat is volgens Verhoeven ’spin’. Jezus’ eigen boodschap komt volgens hem het zuiverst naar voren in de parabels, die Jezus bedoelde als letterlijke openbaringen van het koninkrijk van God en niet als allegorie of metafoor. Het gedrag van de barmhartige Samaritaan en de vader van de verloren zoon was in Jezus’ ogen het koninkrijk van God. Als dat koninkrijk daadwerkelijk zou inbreken en de geest van God over de mensen kwam, zou iedereen zich zo gedragen.
De spontane genezingen die hij verrichtte, zag Jezus als tekenen van het koninkrijk van God. Verhoeven noemt de opstanding en de vele wonderen die in de Bijbel beschreven worden onzinnige verdichtingen; maar hij gelooft wel dat Jezus, als een gebedsgenezer, mensen kon genezen van blindheid, doofstomheid en verlammingen. Dat was niet alleen een schokkende ervaring voor de mensen in zijn omgeving, maar vooral voor Jezus zelf.
Verhoeven signaleert verschillende ontwikkelingen in Jezus’ denken, die samenhangen met een aantal existentiele crises die hij onderging. Eerst zag Jezus zichzelf alleen als verkondiger van de goede boodschap. Later dacht hij dat hem een centrale plaats was toebedeeld in het koninkrijk Gods als plaatsvervanger van God op aarde. Nog later – toen hij al bij verstek ter dood veroordeeld was – dacht Jezus dat hij eerst moest sterven voordat het koninkrijk Gods een feit zou worden. Enkele maanden voor zijn dood radicaliseerde Jezus toen hij tot de conclusie kwam dat het koninkrijk Gods alleen met geweld bewerkstelligd kon worden
Jezus optreden als excorsist en prediker werd door de Romeinse en joodse religieuze autoriteiten als zeer bedreigend ervaren. Jezus’ boodschap – een radicaal nieuwe ethiek van verdraagzaamheid – ging lijnrecht in tegen de joodse leer en gebruiken, en zijn toekomstvisioenen hielden een omverwerping van het Romeinse regime in. Jezus was een rebel, die door zijn exorcismen, zijn charisma en zijn briljante verbale gaven mensen wist te mobiliseren. Daarom eindigde hij, samen met enkele van zijn volgelingen, aan het kruis.
Een maand na verschijning is Verhoevens biografie al aan zijn vierde druk toe. Dat zal zeker te maken hebben met het feit dat Verhoeven een BN’er is. Maar hij heeft ook werkelijk wat te melden. Hij onderbouwt zijn Jezus-beeld nauwgezet, zeer gedetailleerd en met grote kennis van zaken, volop gebruik makend van de bronteksten en een schat aan theologische studies. Bovendien bekijkt hij als filmregisseur de overgeleverde informatie met een dramaturgische blik, wat verrassende inzichten oplevert.
Verhoevens biografie zal fundamentalistische christenen ongetwijfeld tegen de borst stuiten omdat hij Jezus van zijn goddelijkheid ontdoet. Maar hij doet het liefdevol en integer en met grote bewondering voor Jezus’ gedachtengoed. Ook Paul Verhoeven houdt van Jezus, maar op een andere manier.

NASCHRIFT: naar de normen van het DvhN was deze recensie al veel te lang. Maar ik had graag nog willen toevoegen dat Verhoeven Paulus helaas goeddeels buiten beschouwing laat. Want zijn fraaie (en ook overtuigende) speculaties ten spijt, verklaart dit niet hoe het mogelijk is dat Paulus amper twintig jaar na Jezus' dood al goddelijke eigenschappen aan Jezus toekent. Hoe het mogelijk is dat een kleine groep, zwaar onderdrukte navolgers van Jezus uit kon groeien tot de grootste religie op aarde blijft ook onbelicht, al gaat dat natuurlijk de kaders Verhoevens boek te buiten. Maar die twee aspecten zijn naar mijn mening wel de belangrijkste 'godsbewijzen', dus ik ben wel zeer benieuwd naar Verhoevens visie erop. Nog even voor de goede orde: Ik ben overtuigd van de grootsheid van Jezus, maar niet van zijn goddelijkheid.